Geschiedenis R.K. Alkmaar

Een van de oudst te dateren feiten van Alkmaar is de verzelfstandiging van de kerk, de start van de Laurentiusparochie op 16 juli 1116. Parochie (van het Griekse ‘paroikia’) betekent niet meer en niet minder dan ‘woongemeenschap’. De graaf van Holland, de hoge geestelijkheid en de bewoners van Alkmaar waren bij de plechtigheid aanwezig. Als patroon van Alkmaar werd – voor het eerst – genoemd Sint Laurentius en 77 Alkmaarse mannen legden in zijn kerk, de St.-Laurentiuskerk, een eed af op het gebeente van Sint Adalbert, de patroon van de abdij van Egmond. Dit belangrijke ritueel speelde zich af 138 jaar voor de verlening van het stadsrecht (1254)!

De eerste vijfhonderd jaar zijn min of meer overzichtelijk: de oudste Alkmaarse religiegeschiedenis van circa 1000 tot circa 1550 is van iedereen: de ene, ongedeelde kerk van de Middeleeuwen.
De eerste vermelding van een kerkje op de plek waar nu de Grote Kerk staat dateert uit het begin van de 10e eeuw. Het betrof een houten kerkje dat in 1169 bij een aanval van Friezen op Alkmaar door brand werd verwoest. Een nieuwe kerk brandde in 1328 bij een stadsbrand af. Opnieuw werd een kerk gebouwd. In 1429 vond in deze laatstgenoemde kerk het Mirakel van het Heilig Bloed plaats.
In die tijd breidde Alkmaar zich dusdanig uit dat besloten werd om naast de kerk een tweede te bouwen die opgedragen werd aan de heilige Matthias. Deze kerk kwam in 1382 gereed. In 1458 begon men bij de dubbelkerk een toren te bouwen, die na een bouw van 10 jaar in 1468 weer instortte. In 1470 werd de eerste steen gelegd voor de huidige Grote Kerk, deels gefundeerd op de oude Matthiaskerk. Lang hebben de katholieken niet gebruik kunnen maken van hun kerk die pas in 1518 afgebouwd was!

In september 1566 vond in de stad een beeldenstorm plaats en in 1572 verdreven de gereformeerden de priesters uit de kerken.
Een zware tijd begon er voor de katholieken toen zij vanaf de 17de eeuw gedwongen werden ondergronds te gaan en hun geloof moesten belijden in schuilkerken.
Toen het katholieke geloof vanaf 1795 gedoogd werd waren er in de 18de en eerste helft 19de eeuw in het nog kleine Alkmaar vier staties: Matthias, Laurentius, Dominicus en Franciscus, met gelijknamige parochies en met alle vier een groeiend aantal katholieken.

In 1856 besloot de bisschop van Haarlem de Matthias- en de Laurentiusstatie op te heffen, en van deze twee parochies één te maken met de nieuw te bouwen St. Laurentiuskerk als hoofdkerk van Alkmaar en bewaarplaats van het reliek van het Heilig Bloed. Deze parochiekerk werd de kerk voor de wereldheren. Ook werd besloten de Dominicus- en Franciscusstatie op te laten gaan in de Dominicusparochie met een nieuw te bouwen St. Dominicuskerk voor de Dominicanen. (De Franciscanen moesten zeer tegen hun zin weg uit Alkmaar richting Leiden).
In 1861 werd de St. Laurentiuskerk in gebruik genomen, enkele jaren later de St. Dominicuskerk. De Dominicanen gingen voortvarend te werk: in 1910 openden zij buiten de Singel een hulpkerk, de St. Josephkerk.

In de eerste helft van de vorige eeuw groeide het aantal parochianen nog. In de tweede helft van de vorige eeuw liep het al terug. Toch kwamen er in de nieuwe stadswijken nieuwe kerken: na elkaar werden de Don Bosco parochie, de Pius X parochie, en als laatste, halverwege de zeventiger jaren de Mariaparochie in Alkmaar Noord opgericht, allemaal met gelijknamige kerk. Toen de laatste twee kerken waren gebouwd liep het kerkbezoek al zichtbaar terug. Om die reden en om de hoge onderhoudskosten werd in 1974 de St. Dominicuskerk in de binnenstad gesloten (en na een lange strijd pas in 1985 gesloopt).

Het verminderen van het aantal parochianen en de alsmaar teruglopende inkomsten heeft het bisdom doen besluiten het parochiebestuur van Alkmaar Zuid aan te sporen tot het samenvoegen van de vier parochies. In 1998 kwam er één parochie onder de naam Rooms Katholieke parochie van de HH. Matthias-Laurentius. In deze nieuwe naam zijn de twee heiligen van het eerste uur weer teruggekomen. Zoals het rond 1850 zal zijn geweest, zo is ook deze samenvoeging met veel verdriet gepaard gegaan. Het gevoel van verlies van identiteit, het verlies van eigen taken en eigen priesters, dit alles heeft er bij veel mensen flink ingehakt. Het besef dat er zonder samenvoeging geen toekomst voor de parochies was deed toch ook weer veel mensen de schouders eronder zetten.

Een onvermijdelijk gevolg van de samenvoeging van de vier parochies was het sluiten van een à twee kerken. Het werd de H. Don Boscokerk; de kerk werd eind 2006 gesloten en in 2007 gesloopt. De H. Pius X werd verkleind tot twee-vijfde van de oorspronkelijke kerkruimte. De St. Josephkerk werd verbouwd tot kerkelijk centrum binnen de parochie. Het aantal parochianen bleef in de loop der jaren echter teruglopen, net als de inkomsten in de parochie. Daardoor werd het een onmogelijke opgave om twee monumentale kerken te onderhouden. Om die reden kondigde het parochiebestuur – op instigatie van het bisdom – in mei 2017 aan de St. Josephkerk te sluiten. Op 30 juni 2019 is deze kerk aan de eredienst onttrokken.

De ontwikkelingen stonden niet stil. In 2017 werd vanuit het bisdom al gestuurd naar een fusie met de Mariaparochie in Alkmaar Noord en de H. Laurentiusparochie in Oudorp. Dit werd een feit per 1 januari 2020 met als naam voor de nieuwe parochie: St. Dominicus.
De St. Michaëlparochie van Zuidschermer,  de HH. Petrus en Paulusparochie in Bergen en de H. Joannes de Doperparochie in Schoorl hebben een samenwerkingsverband met de nieuwe parochie.
De vier parochies hebben één gezamenlijk bestuur.

Naast de foto van elke kerk (en via ‘extra informatie’)  kunt u meer lezen over de eigen geschiedenis en/of interieur.